In januari werd het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) gepubliceerd. Hierin wordt de basis
gelegd voor het preventie- en gezondheidsbeleid van de komende jaren. Hoewel hier in de inleiding
aandacht voor onze beweging is, wordt ook hier weer vooral vanuit het systeem gedacht, met een
belangrijke rol voor de gemeenten.
Ook als er sprake is van gezondheidsproblemen, is niet altijd (alleen) een medisch antwoord gewenst. Bestaande hulp en
zorg is nu niet altijd passend. Er is sprake van versnippering. Hulp is niet altijd gericht op de eigen situatie en de
leefomgeving van de zorg- of hulpvrager. Om die reden werken we aan een beweging richting beter passende zorg en
ondersteuning. We willen terug naar de nabijheid en de menselijke maat vanuit de lokale sociale basis of de sociale
infrastructuur, in samenspraak met de inwoners. Het gaat om omzien naar elkaar. Een zogenaamde sociale basis die
bestaat uit familie, naasten uit het sociaal netwerk, mantelzorgers, vrijwilligers, het welzijnswerk, burgerinitiatieven
(waaronder zelfregie – of zelfhulpgroepen) en andere relevante organisaties die een rol hebben en een individu of een
gezin helpt als het nodig is.
Het GALA bouwt voort op al eerder ingezette programma’s, zoals de preventieakkoorden en Eén
tegen Eenzaamheid. GALA moet deze met elkaar verbinden: het bevorderen van een gezond leven
vraagt om een domeinoverstijgende, integrale en langjarige aanpak.
Het centrale doel van GALA is ‘een gezonde generatie in 2040’. Dat richt zich vooral op de jeugd, en
komt uit het coalitieakkoord. Maar het wordt ook breder getrokken, zonder dat nou precies duidelijk
is wat de concrete doelen zijn. Dat is opvallend omdat in het innovatiebeleid van het kabinet wel
degelijk ‘SMART’ doelen staan (+5 gezonde levensjaren, -30% gezondheidsverschillen).
Het hoofddoel wordt vertaald naar 7 doelen:
a) terugdringen gezondheidsachterstanden
b) een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten
c) het versterken van (de verbinding met) de sociale basis
d) een gezonde leefstijl
e) versterking van de mentale weerbaarheid en mentale gezondheid
f) vitaal ouder worden
g) domeinoverstijgende inzet vanuit een regionale preventie-infrastructuur
Hier bespreek ik alleen c).
In het GALA wordt aan het begrip sociale basis veel aandacht besteed. Onder andere wordt hierover
geschreven:
Enerzijds heeft de sociale basis een waarde in zichzelf: het gaat over de gemeenschap en de lokale sociale samenhang in
steden, dorpen en wijken. Anderzijds gaat het om een instrumentele benadering: een sterke sociale basis om vanuit
preventie, omkijken naar elkaar en lichte ondersteuning het beroep op gespecialiseerde zorg voor een deel overbodig te
maken, terug te dringen of te vervangen.
In het GALA willen we met name inzetten op de volgende doelen:
– verbeteren van de mogelijkheden voor inwoners om elkaar (laagdrempelig) te ontmoeten, zich te ontplooien, te
ontspannen en elkaar te helpen. Met het oog op de vergrijzing is er specifieke aandacht voor ouderen.
– verbeteren van de mogelijkheden voor laagdrempelige ondersteuningsvormen (zoals zelfregie- of zelfhulp-
groepen) en voorzieningen in de sociale basis (zonder indicatie).
Het versterken van de sociale basis wordt dus door de systeempartijen deels gezien als een
instrument om de zorg te ontlasten. Wat we hier ook van vinden, het biedt kansen.
Financieel is het GALA vooral van belang voor gemeenten. Naast € 150 miljoen voor IZA-
regioplannen, kunnen gemeenten een aanspraak doen op SPUK-gelden (SPecifieke UitKering). Een
aantal uitkeringen wordt door het ministerie van VWS gebundeld in één brede SPUK. Gemeenten
kunnen dit geld inzetten voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen, preventie en het
versterken van de sociale basis. Binnen GALA wordt SPUK toegewezen aan in totaal 15 interventies:
Sportakkoord
BRC
Terugdringen Gezondheidsachterstanden
Kansrijke Start
Mentale Gezondheid
Aanpak overgewicht en obesitas
Valpreventie 30
Leefomgeving
Opgroeien in een Kansrijke Omgeving & Vroegsignalering
Alcoholproblematiek (10 en 11 samengevoegd)
Wijkaanpak sociale basis, inclusief stimuleren woonvormen
Mantelzorg (Respijtzorg)
Een tegen Eenzaamheid (lokale coalities)
Welzijn op Recept (WOR)
Totaal Gezondheid en Sociale Basis
(omzien naar elkaar) alles tot aan maatwerk/WMO
Versterken kennisfunctie GGD’en
Er is dus per jaar voor alle gemeenten samen ongeveer 36 miljoen beschikbaar voor de wijkaanpak
sociale basis, dat is gemiddeld ca 100k per gemeente.
De eerste deadline voor gemeenten om een aanvraag in te dienen is 31 maart 2023. Daar hoeven
nog geen plannen bijgevoegd te worden.
Voor de periode 2024-2026 is een integraal plan van de gemeente voor een domeinoverstijgende
preventie-aanpak nodig. Dat uitgebreide plan moet uiterlijk 31 oktober 2023 zijn ingediend. Houd
daar rekening mee: de SPUK-gelden voor de gehele periode worden dit jaar dus al aangevraagd.
